Η Ψυχολογική Ορμή στο ποδόσφαιρο

16-8-2005 στην αθλητική εφημερίδα SPORTIME

Ο τελικός του Champions League της 25ης Μαΐου ανάμεσα στη Μίλαν και τη Λίβερπουλ (αποτέλεσμα 3-3) ήταν μία αναμέτρηση με κύριο χαρακτηριστικό την εμφάνιση ενός φαινομένου, το οποίο στην Αθλητική ψυχολογία ονομάζεται «Ψυχολογική Ορμή» (Psychological Momentum). Το φαινόμενο σχετίζεται με την ανατροπή του σκορ και μάλιστα σε μικρό χρονικό διάστημα. Στο συγκεκριμένο παιχνίδι η Λίβερπουλ επέστρεψε στον αγώνα μέσα σε 10 λεπτά, ισοφαρίζοντας το σκορ από 3-0 σε 3-3. Ποιες μπορεί να είναι οι ψυχολογικές διεργασίες που ωθούν μια ομάδα σε μια τέτοιου είδους ανατροπή και μάλιστα στον τελικό της κορυφαίας Ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να εμφανιστεί το φαινόμενο και το σημαντικότερο όλων, αν είναι εφικτό να αντιμετωπιστεί η ομάδα που διακατέχεται από Ψυχολογική ορμή.

Το Psychological Momentum ορίζεται ως μια ανεπτυγμένη ψυχολογική δύναμη που επιδρά στην απόδοση του αθλητή ή της ομάδας και με τη βοήθειά της κατευθύνονται προς τον στόχο τους. Η εμφάνισή της συνδέεται με υψηλά επίπεδα ενεργητικότητας, αυτοπεποίθησης και αίσθησης ελέγχου του παιχνιδιού (θετική Ψυχολογική ορμή), ενώ ο αντίπαλος εμφανίζει τα ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά (αρνητική Ψυχολογική ορμή). Η μελέτη του φαινομένου έχει ξεκινήσει στον χώρο της Αθλητικής ψυχολογίας εδώ και 30 χρόνια περίπου, με τις έρευνες να επικεντρώνονται κυρίως στο άθλημα του βόλεϊ, όπου οι ανατροπές του σκορ είναι συχνότερες και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα. Μελέτες πραγματοποιήθηκαν, επίσης, και στο χώρο του τένις και του μπάσκετ, ενώ ελάχιστοι ήταν εκείνοι που ερεύνησαν την εμφάνιση του φαινομένου στο χώρο του ποδοσφαίρου.

Σύμφωνα με τους εισηγητές της Ψυχολογικής ορμής, για την εμφάνισή της απαιτούνται κάποιες προϋποθέσεις που συνδέονται τόσο με την προσωπικότητα των αθλητών όσο και με στοιχεία της ομάδας και της γενικότερης εξέλιξης του αγώνα. Όσον αφορά στην προσωπικότητα των αθλητών απαιτείται εμπειρία στο άθλημα και μάλιστα σε υψηλό επίπεδο. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζει και το κατά πόσο ο αγωνιζόμενος έχει πίστη στις δυνατότητές του, ενώ βοηθητικά λειτουργεί και η ύπαρξη γνωστικών σχημάτων (όρος που χρησιμοποιείται στην ψυχολογία), τα οποία αναφέρονται στο αν ο αθλητής έχει συμμετάσχει στο παρελθόν σε αγώνα που υπήρξε ανατροπή του σκορ, είτε από την δική του είτε από την αντίπαλη ομάδα. Είναι με άλλα λόγια η εμπειρία από ανάλογη κατάσταση, όπου ο αθλητής βίωσε την Ψυχολογική ορμή. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του αρχηγού της Λίβερπουλ Στίβεν Τζέραρντ μετά τον τελικό «γνωρίζαμε όταν μπήκαμε για το 2ο ημίχρονο ότι αν πετυχαίναμε ένα γκολ νωρίς, θα γυρίζαμε το παιχνίδι».

Σύμφωνα με έρευνες, η εμφάνιση του φαινομένου συνδέεται με την συνοχή της ομάδας, την παρουσία θεατών, την κρισιμότητα του αγώνα και κυρίως με την ανατροπή του σκορ. Όταν μια ομάδα γυρίζει το παιχνίδι, τότε οι παίκτες της βιώνουν την αίσθηση του απόλυτου ελέγχου του αγώνα, της υψηλής αυτοπεποίθησης και ενεργητικότητας, του απόλυτου συγχρονισμού μεταξύ τους, αυτό που στον αθλητισμό περιγράφεται και με την φράση «μου πηγαίνουν όλα».

Οι απόψεις διίστανται, για το κατά πόσο η εμφάνιση του φαινομένου μπορεί να επηρεάσει και το τελικό αποτέλεσμα του παιχνιδιού ή η επίδρασή του αναστέλλεται μόλις το σκορ γίνει ισόπαλο. Το σταμάτημα της ψυχολογικής ορμής συνδέεται αφενός μεν με τα ψυχικά αποθέματα των αθλητών έτσι ώστε να συνεχίσουν την προσπάθεια, αφετέρου δε και με τους στόχους τους πριν το παιχνίδι. Σύμφωνα με δηλώσεις του προπονητή της Λίβερπουλ πριν τον τελικό βασική επιδίωξη της ομάδας του ήταν να φτάσουν τον αγώνα στην διαδικασία των πέναλτι, παραδεχόμενος την ανωτερότητα του αντιπάλου…..(ο τελικός κρίθηκε στην διαδικασία των πέναλτι).

Η αντιμετώπιση του φαινομένου, όταν αυτό εμφανίζεται στην αντίπαλη ομάδα ή αθλητή, εστιάζεται κυρίως στην ψυχολογική προετοιμασία, έτσι ώστε οι αθλητές να είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν το φαινόμενο στην αρχή του και να αντεπεξέλθουν με αυξημένη αυτοπεποίθηση και πίστη στις δυνάμεις τους. Η προετοιμασία επικεντρώνεται στην διατήρηση της αυτοσυγκέντρωσης, στις διαφορετικές συνθήκες ενός αγώνα και στην εφαρμογή του αγωνιστικού πλάνου ακόμα και όταν ο αντίπαλος προσπαθεί να αντεπιτεθεί. Η διατήρηση της ψυχραιμίας, όπως κοινώς αναφέρεται, είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα στους αθλητές, ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων, ενώ η συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες είναι ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος για την εκμάθηση δεξιοτήτων, που θα βοηθήσουν τον αθλητή να βιώσει ή να αντιμετωπίσει φαινόμενα όπως η Ψυχολογική ορμή.